Systeemmodellen staan recht tegenover het genetische model. Een bekende onderzoeker binnen deze visie is het zeesterrenmodel van Abraham Tannenbaum (1983). Hij ontwikkelde zijn ‘five-point Sea Star’-model dat bruikbaar was om kinderen en jongvolwassenen te identificeren als ‘potentieel’ begaafd.
Ook het Delphi-model dat in Nederland is ontwikkeld door een twintigtal experts in hoogbegaafdheid gaat uit van het hele systeem. Meer informatie over dit model vind je als je naar beneden scrollt. Een ander systeemmodel is het Luikenmodel van Tessa Kieboom. Zij zegt dat er naast een ‘denkluik’ ook een ‘zijnsluik’ is. Scroll naar beneden voor meer informatie hierover.
Hoogbegaafdheid betekende volgens Tannenbaum dat je het vermogen had ‘werk te laten zien of uit te voeren dat het morele, fysieke, emotionele, sociale, intellectuele of esthetische leven van de mensheid kan verbeteren. Aangezien veel hoogbegaafde mensen niet hun volledige potentieel bereiken vond Tannenbaum dat je alleen kon spreken van ‘potentiële hoogbegaafdheid’ bij kinderen. Hij zei hierover: “True giftedness can only be demonstrated in adults who are critically acclaimed performers or exemplary producers of ideas.”
Het zeestermodel ziet er als volgt uit:
De ontwikkelaars van het Delphi-model vinden ook dat hoogbegaafdheid meer is dan een hoog IQ. Een hoogbegaafde is volgens hen ‘een snelle en slimme denker die complexe zaken aankan. Hij/zij is autonoom, nieuwsgierig en gedreven van aard. Een sensitief en emotioneel mens, intens levend. Hij/zij schept plezier in creëren’.
Het model bestaat uit vijf kernelementen: denken (hoogintelligent), voelen (rijk geschakeerd), willen (gedreven en nieuwsgierig), doen (scheppingsgericht) en waarnemen (sensitief). Volgens de ontwikkelaars zijn al deze elementen bij hoogbegaafde mensen veelal sterk aanwezig.
Tessa Kieboom hanteert naast intellectuele capaciteiten, motivatie en creativiteit ook een zijnsluik. In dit gedeelte vind je gedragingen van hoogbegaafde kinderen en volwassenen terug. Het denkluik vertoont veel overeenkomsten met het model van Renzulli. Het zijnsluik gaat in op perfectionisme, rechtvaardigheidsgevoel, hoogsensitiviteit en een kritische ingesteldheid. Kieboom stelt dat door deze kenmerken de kenmerken in het denkluik onderdrukt of verbloemd kunnen worden.
Weten hoe je je onderwijs nog beter kunt afstemmen op het begaafde kind in je klas? En hoe je passend beleid erop kunt maken? REC5 kan helpen.
Er zijn verschillende aanleidingen om de capaciteiten van een kind te onderzoeken. REC5 is gespecialiseerd in diagnostiek en kiest hierbij voor maatwerk.
Jordan Peterson
